یَزد مرکز استان یزد و مرکز منطقه وسیع و باستانی و کویری ای با همین نام در کشور ایران است و در فاصله ۶۷۷ کیلومتری جنوب شرق تهران قرار دارد. جمعیت این شهر طبق سرشماری در سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان یزد در مجموع ۶۵۶ هزار و ۴۷۴ نفر بودهاست.
یزد به شهر بادگیرها معروف است. به «دارالعباده»، «شهر دوچرخهها»،
«شهر شیرینی»، «شهر قنات و قنوت و قناعت» و «شهر آتش و آفتاب» و … نیز شهرت
دارد.
پیشینه تاریخی یزد
برخی از مورخان بنای
اولیّهٔ شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت میدهند که وی زندانی ساخته و نام
آن را چنین نهادهاست و به اعتقاد عدهای دیگر از تاریخ نویسان در دورهٔ ساسانیان
به فرمان یزد گرد اول (۴۲۱-۳۳۹ م) در این محل شهری بنام «یزدانگرد» بنا گردیدهاست.
نام یزد از همین عنوان گرفته شدهاست و به معنی مقدس، فرخنده و در خور آفرین میباشد.
ولیکن یافتههای باستانشناسی و منابع مختلف نشان میدهد حداقل پیشنیه آن به چندین
هزار سال میرسد و در زمان مادها از شهرهای جنوبی و مرزی ماد بودهاست و در زمان
هخامنشیان چهارراه مهم کشور بوده و دو شاهرا باستانی ایرانی قدیم در این نقطه با
هم تقاطع داشتهاند.مورخین یونانی شهر کهن و باستانی را استیخا یا همان ایساتیس
خواندهاند.
یزد به معنای پاک و
مقدس و یزد گرد به معنای داده خدایی است. شهر یزد نیز به معنای شهر خدا و سرزمین
مقدس است.
مردم یزد به زبان
فارسی رایج با پارهای ویژگیهای گویشی سخن میگویند و بسیاری از واژهها و
ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کردهاند. در استان یزد برخی ویژگیهای
گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است. معتقدان به آیین زرتشتی در میان خود هنوز
به زبان نیاکانشان سخن میگویند و بویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام میدهند.
گویش یزدی بخشی از فارسی دری (فارسی خالص و اولیهٔ ایرانیان) است
مشخصترین وجهه شهر معماری خاص کویری آن است. بادگیرها، منارهها و گنبدها مشخصترین
جنبه ظاهری معماری شهر است. در این معماری از بادگیر برای گرفتن جریان باد و خنککردن فضای ساختمان
به کار میرفتهاست.
بافت و ساخت معماری
ویژهٔ منطقهٔ یزد از بارزترین نمونههای معماری خاص اقلیمهای گرم و خشک در جهان
است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی- فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص
این معماری، از ویژگیهای آن است. در مرکز هر محله معمولاً حمام، بازارچه، آب
انبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاههای کوچک، جوی آب (برای دسترسی به قنات) قرار
دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پا برجا هستند
حیاط مرکزی اصلی ترین
فضای خانهٔ یزدی است. حوض آب در وسط حیاط قرار گرفتهاست و باغچهها دور تا دور آن
با درختانی که نیاز کمی به آب دارند همچون اَنار، اَنگور، اَنجیر و پسته که علاوه
بر سبزی خانه و تامین سایه و خنکی هوا از خشکی هوا نیز میکاهد. در مکتب معماری
یزد(حرمت) و ( حجاب) یک اصل تلقی می شود. حریم خانواده از تجاوز سمعی و بصری به
دور است. هیچ خانه اصیل یزدی را نمی توان یافت که دید نامحرم به درون آن ممکن
باشد. هشتی، کریاس، دالان و دیوارهای بلند، نحوه آرایش و سازماندهی فضاهای گوناگون
دورادور حیاط به گونه ای است که مفهوم ( حجاب) را به کاملترین وجه نشان می دهد، به
نحوی که ساکنان خانه به دور از چشم اغیار در آرامش ، آسایش، امنیت و ایمنی زندگی
می کنند. این شیوه طراحی، در عین حال، در تابستانهای گرم حداکثر سایه را در خانه
فراهم می کند. اتخاذ روشهای ساختمانی مناسب، انتخاب مواد و مصالح سازگار با اقلیم،
همچون نما سازی با ( سیم گل) و دم گیری گچی، زیبایی، آسایش، دوام و… به ارمغان
می آورد. اتاق مهمانخانه در معماری مسکونی یزد سمبل احترام و بزرگداشت میهمان بوده
است. در خانواده هایی که از تمکن مالی برخوردار بوده اند و یا به اقتضای شغل
صاحبخانه، حیاط ویژه و مستقلی برای میهمان در نظر می گرفتند، این حیاطهای اختصاصی
به ( بیرونی) معروفند که در مقایسه با ( اندرونی) به معنای فضای کاملا خصوصی اهل
خانه تفکیک و تمیزند. خانه های تجاری و روحانیون رده بالا به لحاظ ضرورتهای شغلی
دارای بیرونی و اندرونی بوده است. خانه ملک التجار، خانه شفیع پور ( میرزا شفیع)،
خانه لاریها، خانه ایت الله صدوقی، خانه آسید هاشم آقا ( نجفی یزدی)، خانه مرتاض ( علی آقا شیرازی)از این نمونه است.
از جمله نمونههای بارز معماری قرنهای گذشته محلهٔ فهادان یا یوزداران است که در
گویش محلی جنگل یا محل یوزاران نامیده میشود. قدمگاه منسوب به امام رضا نیز در این گذر واقع شدهاست.
اقلیتهای دینی نظیر یهودیان بیشتر در محله یهودیها در سمت جنوب مسجد جامع ساکن هستند و کنیسهای دارند. زرتشتیان نیز از جمله در محلّهٔ عیش آباد، محلّهٔ نعیم
آباد، کوچهٔ بیوک، محلّه نرسی آباد، محلّهٔ اَهَرستان ساکن هستند.
سوغات یزد
شیرینی (قطاب، پشمک،
باقلوا، کیک یزدی، لوزهای پنجگانه، حاجی بادام، سوهان و نان برنجی و …
آخرین دیدگاهها